برگردانی شگفت از قرآن
دانشور فرهیخته، ابوالقاسم امامی، کاری سترگ در برابرگذاری واژگان پارسی برای کلمات قرآن به انجام رسانده است. این برگردان، کاری ماندگار در تاریخ ادبیات فارسی و علوم قرآنی است و از ویژگی‌هایی چون: معادل‌یابی کلمات قرآن بر پایه فارسی روان، نشان‌دادن توانایی زبان فارسی در ارائه پیام الهی، ارائه هنر زیباشناختی لفظی و معنوی زبان فارسی و درآمیختن اسلوب ادب و شیوه هنر برخوردار است.
از آن هنگام که مجله حوزه را راه انداختیم یکی از کارهامان در مجله، برابرسازی پارسی برای کلمات رایج عربی در زبان فارسی بود.
قرآن، او را در این جهان و آن جهان یار و مددکار باد
به پاسداشت این بزرگ‌تلاش، گوشه‌ای از زندگی‌اش را فرادیدتان می‌نهم:
تولد: ۱۳۱۳ در شهر مشهد
تحصیلات: دکترا در رشته فرهنگ عربی و علوم قرآنی
آثار منتشره: تجارب الامم ابوعلی مسکویه، کیمیای سعادت زنجانی و…
ابوالقاسم امامی در آن سالها که او کودکی‌اش را در مشهد سپری می‌کرده، حوزه علمیه مشهد یکی از مراکز جدی در پرورش عالمان دینی و آگاهان به معرفت اسلامی بوده است؛ به همین سبب، بعد از پایان تحصیلات رسمی، به حوزه علمیه مشهد می‌پیوندد تا در آن‌چه میل باطنی‌اش بوده، تحصیل کند. امامی تحصیلات حوزوی خود را در قم پی می‌گیرد؛ اما عطش دانش‌اندوزی و حضور در عرصه‌های آکادمیک علمی، وی را به تهران می‌کشاند تا تحصیلات دانشگاهی‌اش را نیز در رشته فرهنگ و ادبیات عرب به فرجام و سرانجام برساند. این‌چنین است که او در سال ۵۶ در رشته فرهنگ عربی و علوم قرآنی دکترا می‌گیرد و پس از آن در کنار تدریس، به تحقیق و تفحص در علوم قرآنی و نیز متون تاریخی عرب می‌پردازد. اما بیش از همه توجه‌اش به یکی از فیلسوفان و بزرگان ایرانی تاریخ اسلام جلب می‌شود و همه عمر خویش را معطوف به آثار او می کند؛ فیلسوفی به نام علی ابن مُسٌکِوَیْه رازی. تجارب الامم ابن مسکویه بی‌شک یکی از کتب مهم تاریخ ایران و اسلام است که امامی، سی سال از عمر خویش را بر سر ترجمه و تصحیح این کتاب نهاد.
درباره شروع ترجمه کتاب مسکویه می‌گوید:
«انگیزه ترجمه و تصحیح تجارب الامم از سال ۱۳۴۳ شمسی آغاز شد. وقتی که از روی نسخه ایاصوفیا از طریق چاپ عکس خاورشناس کایتانی، خودم را در برابر اثری مهم ولی با سرنوشتی شگفت دیدم که در میان آن اهمیت و این سرنوشت هیچ تناسبی نبود. از این رو اول به جای ترجمه آن از روی یک نسخه خطی که تنها بخشی از آن به صورت عکس از سوی خاورشناسان تکثیر و پاره‌ای از آن چاپ و پاره‌ای به انگلیسی ترجمه شده بود و بخش عمده آن در کتابخانه ایاصوفیای ترکیه متروک مانده بود، برآن شدم تا اول به کار نابسامان متن عربی آن بپردازم.»
و درباره بایستگی‌ها در ترجمه قرآن گوید:
«اصولی که مترجم در صورت داشتن شرایط آن اجازه ترجمه قرآن مجید را خواهد داشت و اموری که به نظر من تأکید بر آنها لازم است، این‌هاست:
۱. دانستن علمی و تاریخی زبان عربی، همان زبان که هنگام نزول قرآن کریم در حجاز رایج بوده و ادامه زبان عصر متأخر پیش از اسلامی بوده است. نیز آگاهی بر لهجه‌هایی از زبان عرب که در آن روزگار و در آن سرزمین رواج داشته است.
۲. احاطه بر تفاسیری که به شأن نزول و مباحث لغوی و احیاناً مباحثی که امروز آن را در معناشناسی یا علم الدلاله (سمانتیک) می‌نامند و نیز، به مسائل ترادف و فروق و غریب القرآن و مشکل القرآن و اعراب القرآن بیشتر پرداخته‌اند.
۳. احاطه بر معانی و بیان و مباحث حقیقت و مجاز و کنایه و استعاره و تشبیه به ویژه در زبان قرآن. به جای شرط حرفه‌ای بودن شاید بهتر است بگوییم: آشنایی کامل با زبان عربی عصر نزول و دانستن ظرایف زبان فارسی کهن به ویژه از طریق انس با ترجمه‌های کهن و داشتن ممارست در بررسی مقایسه‌ای دو زبان و شناختن ابزارها و طرز عمل آنها و تشخیص آن گونه از زبان فارسی که بیشترین خورند را با زبان قرآن کریم داشته باشد»
او درباره حضور جای پای مترجم در متن قرآن مجید از جمله جملات میان دو هلال می گوید:
«توضیحاتی که مترجمان قرآن کریم در میان دو هلال می نهند، فی الجمله نشانه وجود پاره‌ای ابهام‌ها یا اقتضاهاست که به هر روی پیش می‌آید؛ اما جای همه این توضیحات در پانوشت است و پانوشت در ترجمه قرآن امری است ناگزیر.»
ابوالقاسم امامی درباره دیگر آثار ترجمه و تصحیح خود می‌گوید:
«پیش از این، کتاب ترتیب السعادات ابوعلی مسکویه را تصحیح کردم و بعد از آن با تصحیح کیمیای سعادت زنجانی به ترجمه طهاره العراق ابوعلی مسکویه پرداختم. همچنین یک ترجمه از قرآن داشتم و نیز دیوان منسوب به امام علی(ع) را تصحیح و ترجمه کردم که در سال ۷۹ چاپ شد.»
ویژگی اثر:
تجارب الامم مهم‌ترین اثر تاریخی مسکویه است که از نظر بیان رخدادهای سیاسی به دو بخش کلی تقسیم می شود:
بخش نخست از آغاز تا حوادث سال ??? هجری که همانند تاریخ طبری است و همان‌طوری که خود در حاشیه درگذشت قاضی ابوبکر احمد بن کامل از دوستان ابوجعفر طبری، در سال ??? هجری، تصریح کرده، تاریخ طبری یکی از منابع نگارش او بوده است.
بخش دوم، حوادث بعد از ورود مسکویه به دربار ابومحمد مهلبی، ابوالفضل بن العمید، ابوالفتح بن العمید و در نهایت، عضدالدوله را بیان می‌کند. یکی از منابع تاریخی مسکویه، مشاهده‌های دقیق و مستقل او بوده است. حضور او در بغداد به عنوان مرکز خلافت، محوریت تاریخ را بدان‌جا داده است، چنان‌که او در آغاز حوادث سال ??? هجری می گوید:
«بیشتر گزارش‌هایی که از این سال می‌آورم از مشاهده‌ها و دیده‌های خود من یا گزارشی است همسنگ دیده‌های من که از دیگران شنیده‌ام؛ زیرا هم‌چون استاد رئیس ابوالفضل محمد بن الحسین بن العمید – که خدا از او خشنود باد – در این یا آن واقعه تدبیرهای خویش را و پیش‌آمدهایی را که برای وی رخ داده، به من خبر داده است. گزارش چنین کسی در این‌که بدان اعتماد کنم و به راستی آن اطمینان یابم از دیده‌های خود من کمتر نتواند بود. نیز مانند ابومحمد مهلبی – که رحمت خدا بر او باد – بیشتر حوادث روزگارش را برای من بازگفته است و این به علت طول صحبت و کثرت مجالست با وی بوده است. بسیاری از بزرگان عصر این دو تن، خبرهایی به من داده اند که از آنها پند توان گرفت.»
ابوالقاسم امامی ویژگی مهم تاریخ‌نگاری مسکویه را تأمل در آزمون تاریخ می‌داند و ویژگی آن را در مقایسه با تاریخ طبری، این‌چنین بر می‌شمارد:
«تفاوت کار مسکویه با طبری در چند نکته است: طبری به گردآوری سیرهای تاریخی و صرفاً رویدادها ـ چه صحیح چه غلط – پرداخته، اما مسکویه با چینش رویدادهای تاریخی و پیوند آنها باهم به تحلیل استدلالی و فلسفی، همراه با نگاهی اخلاقی پرداخته است.تجارب الامم تحلیل آزمون‌های مردمان در تاریخ بشری است که آیا موفق بوده‌اند یا شکست خورده‌اند و از دوره پیشدادیان تا ادوار پس از اسلام را در برمی گیرد.»
جوایز و نشانها :
– مصحح برگزیده سال ۸۰
– دریافت عنوان اثر برتر نشست حامیان نسخ خطی برای ترجمه تجارب الامم
